Odwrotnie sytuacja przedstawia się, gdy przyczyną jąkania jest uszkodzenie centralnego systemu nerwowego. W tych przypadkach idzie o odbudowanie (zbudowanie) programu artykulacyjnego wszystkimi dostępnymi środkami, przy udziale wszystkich możliwych analizatorów. Udział kontroli świadomości jest tu niezbędny.Oddzielny problem w klinice mowy stanowią możliwości porozumiewania: się słownego i ich rozwój u osób głuchych i niedosłyszących. Z metodologicznego punktu widzenia bardzo inspirujący był pogląd Len- neberga (1967), według którego zdolność uczenia się języka jest tak głęboko zaprogramowana u człowieka, że nawet dzieci z poważnymi wrodzonymi kalectwami (ślepota, głuchota) nie są pozbawione możliwości opanowania mowy. Przegląd teorii związanych z problematyką upośledzenia funkcji mowy u głuchych znajduje się w pracy Psychologia dziecka głuchego T. Gałkowskiego, I. Kunickiej-Kaiser, J. Smoleńskiej (1976).
